De 3.500 aanwezigen zullen er nog vaak aan terugdenken: het moment dat ze aanwezig waren bij het interview met Barack Obama. Een uur lang gaf hij inspirerende tips, aanbevelingen en lessen die hij leerde over leiderschap na acht jaar presidentschap van de Verenigde Staten.
Het gebeurde allemaal tijdens Forward Thinking Leadership (bekijk de highlights van alle sprekers deze dag) in de AFAS Live op vrijdag 28 september 2018. Welke inzichten haalden we eruit en wat leerden we over Obama als persoon?
Obama: “Een van de manieren was dat mijn schoonmoeder acht jaar bij ons inwoonde. Zij hielp met de zorg voor de kinderen. Wat ook hielp was dat Michelle en ik pas beroemd werden toen we veertigers waren. Daarvoor leidden we een normaal leven, brachten we onze kinderen zelf naar school en deden de boodschappen.”
Een andere manier was dat ik iedere dag na het avondeten – naast dossiers over Afghanistan of de wereldwijde crisis – tien brieven las van gewone burgers. Elke dag kwamen er meer dan 14.000 brieven en e-mails binnen op het Witte Huis. Mijn team selecteerde elke dag de brieven die de stem van het volk vertegenwoordigden. Bijvoorbeeld de brief van een oudere vrouw die aangaf dat haar pensioen niet voldoende was om in haar levensonderhoud te voorzien. Zoiets lezen en je bewust zijn van de problemen van alledag maken de cijfers en politiek concreet en specifiek. Daardoor bleef ik niet in mijn eigen bubbel zitten met mijn eigen aannames en vooroordelen. Iedere leidinggevende moet naar dergelijke feedback op zoek blijven om niet in zijn bubbel te blijven. We zijn nu eenmaal van nature geneigd om alleen om te gaan met mensen die op dezelfde manier denken als wij.
Gevoel voor humor zorgt ervoor dat je zaken in perspectief blijft zien. Juist in stressvolle, uitdagende situaties is dat nodig. Als je je werk te serieus neemt, loop je ook het risico dat je jezelf te serieus neemt, alsof je zelf zo belangrijk bent. Maar alleen het werk dat je doet is belangrijk.
Daar is geen eenduidige oplossing voor. Toen ik begin 2009 aantrad als president, verloren iedere maand 800.000 Amerikaanse mensen hun baan, evenveel als het inwonertal van Amsterdam. Als er zo’n groot probleem woedt in je land of bedrijf is er geen korte vs. lange termijn, moet je eerst die brand blussen. Dus het enige wat je dan kunt doen is noodmaatregelen treffen en zo het fundament leggen voor wederopbouw. Vergelijk het met een hartaanval: eerst moet je zorgen dat het hart weer klopt, pas daarna kun je op dieet gaan of stoppen met roken.
Ik begon met het opbouwen van de organisatie en de systemen. De basis moet goed zijn: de juiste mensen moeten op de juiste plek zitten: mensen die je voor 100 procent kunt vertrouwen en waarvan je zeker weet dat zij de job aan kunnen. Dan kun je jezelf concentreren op zaken die je aandacht nodig hebben. Zorg bovendien voor een gezonde organisatiecultuur, een waar mensen geen schandalen veroorzaken. In acht jaar tijd hebben wij geen enkel schandaal gehad.
Spreek ook je waarden en principes uit. Wij hadden een afdeling ethiek die aanvragen voor congressen en uitstapjes moest goedkeuren. De regel was: als het leuk is gaan we het niet doen. Oftewel, als een seminar plaatsvond op Hawaii keurden zij een voorstel standaard af. Was het hartje winter op een ijskoude plek, dan was het kennelijk echt van belang en kreeg je wel akkoord.
Een ander belangrijk principe: word niet boos op iemand die een fout maakt, maar wel op iemand die niet vertelt dat hij iets fout deed. De bekende managementschrijver Peter Drucker zei ooit: maak je niet druk of je alles juist doet, maar maak je druk of je de juiste dingen doet. Verder zag ik het als mijn taak als leidinggevende om te zorgen dat de mensen om me heen hun doelen halen. Ik heb me altijd omringd met jonge mensen: als mensen talent hebben, vertrouw ik daarop. Als je net manager wordt, begin dan met je mond houden en luisteren naar je medewerkers.
We leven in een bijzondere maar ook ontwrichtende tijd: we zijn rijker dan ooit, maar veel banen zijn overbodig geworden, waardoor de ongelijkheid tussen mensen groter wordt. Kun je heel goed algoritmes schrijven of basketballen? Dan word je rijker dan ooit tevoren. Maar voer je herhalend werk uit, dan dan loop je grote kans je baan te verliezen. Dat maakt mensen onzeker en angstig: zij voelen dat hun positie verandert en raken gefrustreerd. Dat verklaart ook de opkomst van extreemrechtse politici. In zo’n situatie spreken sterke autoritaire leiders aan die beloven de situatie te herstellen naar hoe het vroeger was. In de VS gold dat vooral het midden van het land zich achtergesteld en, belangrijker nog, niet gehoord voelde. Een economie en een samenleving draaien het beste als we ervoor zorgen dat iedereen zich onderdeel voelt van het systeem.
Mensen zijn altijd bang voor verandering. Een goed leider heeft een goed verhaal. Een goed verhaal zorgt voor samenwerking, vrede en vooruitgang; een slecht verhaal voor verdeeldheid en oorlog. Ieder land, maar ook ieder bedrijf heeft zijn eigen verhaal: waar kom je vandaan en waar ga je naar toe? Mensen worden niet meer geraakt door feiten en data. De grootste fout van leiders is dat ze gericht zijn op technische aspecten van een probleem. We vergeten uit te leggen waarom dit probleem zo belangrijk is, om mensen mee te nemen in onze afwegingen.
Mijn verkiezing stond symbool voor de toekomst van Amerika. De demografische veranderingen in Amerika zijn enorm: de inwoners komen uit veel verschillende landen. Voor velen is dat ontwrichtend. In 2000 dacht niemand dat iemand als Barack Obama al in 2008 president zou kunnen worden, hooguit voor het eerst in 2020 of 2025. Tijdens mijn presidentschap werkte ik aan een multiculturele maatschappij, waar man en vrouw gelijk zijn. Onder mijn bewind konden homoseksuele mannen en vrouwen bij het leger en was het homohuwelijk toegestaan.
De geschiedenis gaat niet in rechte lijnen: soms ga je twee stappen vooruit en dan weer een stap terug. Maar ik ben ook optimistisch: de wereld is nooit gezonder, toleranter en minder gewelddadig geweest dan nu. De kansen voor vrouwen zijn groter dan ooit. We moeten blijven praten met jonge mensen: jongeren gaan makkelijker om met verschillen tussen mensen van verschillende culturen en zijn veel milieubewuster en meer gericht op klimaatverandering. De vraag is of oudere mensen hen de kans geven.
Belangrijker nog dan zaken als stem en houding is het verhaal dat je vertelt. Effectieve communicatie bestaat eruit dat je authentiek bent en dat je echt gelooft in wat je zegt. Mensen geloven je alleen als je zelf overtuigd bent. Gebruik geen grote woorden als je het eenvoudig kunt uitleggen. Mensen kijken door je masker heen. Een van mijn grootste zorgen is de erosie van de waarheid: op internet komen we alleen op plekken die bevestigen wat we al denken. We zitten allemaal in een bubbel: internet heeft dat versterkt.
Trouw een spectaculaire vrouw! Mijn vrouw, Michelle, verdient alle eer hiervoor. Een van de voordelen van wonen in het Witte Huis was wel dat ik relatief veel tijd met de meisjes kon doorbrengen. Ik was een ‘work at home dad’. Mijn tip is dan ook: verdoe geen tijd met forensen. Ook mijn schoonmoeder zorgde voor rust en stabiliteit in huis, vooral voor onze dochters. Balans vinden blijft een uitdaging. Investeer altijd voldoende tijd in je belangrijkste project: je gezin. Op je sterfbed denk je aan het moment dat je met je dochters naar het park ging, niet aan die ene speech die je hield.
Goed, dit artikel leent zich er niet voor om heel commercieel in te haken met onze software. We hebben een softwareoplossing om je bedrijfsprocessen efficiënter te laten verlopen. En ook daar hebben we een sterke visie bij. Verder zullen we er niet op ingaan, tenzij je meer wilt weten. Bovenal hopen we dat jij je happy voelt in je werk.